Bakışlar uzadıkça denizle göğün birleştiği belirsiz çizgiye kavuşuyor. Bu çizgiden berisinde maziden izlere kalbolan/dönüşen heybetli gölgelerin dağlardan denizlere dalga dalga inişini seyredin. Bu heybetli gölgeler üstünde incileşen beyaz köpükler, şafaktan birer sel halindeki çağlayanların bitmeyen bestesini sinesine çekmiş. Çünkü şimdi o refrefin üzerindesiniz ki, her nesçi/dokusu deniz, dağ ve çağlayanlarla örülü. Şarkılı suların terennüm ettiği yeşillikleri, portakal bahçelerinin büyülü kokularını emen ve emdikçe bir ilkbahar gelini şeklinde gülümseyen ‘Antalya’dasınız.
Bu ilkbahar gelininin en eski sahibi, Akdeniz’e yer yer medeniyet meşaleleri rekzeden/diken Türk’tür. Bu itibarla geçmişte ve gelecekte Türk olan Antalya, ayını zamanda Akdeniz ve havalisinin canlı tarih âbidesi tarzında tetkike değer sayısız mevzuları bu güzellikleri içinde taşıyor. Dergimizin sütunlarına sığdığı nisbette buna dair vesikalar vermekteyiz. Bu yazımız da da Antalya Evkafı üzerinde elde ettiğimiz bilgileri okuyucularımıza sunmayı faydalı bulduk. Çünkü kayda müstenit/dayalı siciller, tarihin karanlık noktalarını aydınlatan esaslı vesikalardandır. (Türk Tarih Encümeni mecmualarından istifade edilerek toplanmıştır)
Defter-i Evkâf-ı Vilâyet-i Teke: No. 9 Varak: 5’den çıkarılmıştır. (Nahiyet-i Antalya)
-
Karye-i Kirti Boli mahsul cem’an : 4.000
-
Borgir mahsul cem’an : 2.490
-
Keçiköprü mahsul cem’an : 150
-
Keçiköprü mahsul cem’an : 20
-
Karye-i Selâmet Boğazı mahsul cem’an : 5.855 hane: 31
-
Büyük Kilise mahsul cem’an : 1.214
-
Salvada Çeltik Argı mahsul cem’an : 3.300
Dört med çeltik ekilir. 125 akçe sonra Edhem Bey Defteri’nde on dört med çeltik.3.300 mahsul hane:21
-
Karye-i Ade mahsul cem’an : 11.950 hane: 21
-
Kılıççı Yusuf Zaviyesi. Ahi Yusuf nâmı ile maruftur. Ahi Yusuf Mahallesi’nde ki zaviyenin kitabesi: ‘Ummira hâze’l-câmi’a’l-mübâreke fî şuhûri seb’a ve erba’îne ve sittemie 647’. Mahsul cem’an : 2.320. hane: 3
-
Kalkanlı’da İmam Ahi Yusuf mahsul cem’an: 200
-
Aklar’da Şeyh Yahya mahsul cem’an : 150
Ta’allukât-ı Kaş
-
Armud Ağacı’nda mahsul cem’an : 100
-
Mezra’a-i Şeyh Halil mahsul cem’an : 300
-
Gömbe Çukur mahsul cem’an : 300
-
Gömbe Eğdir mahsul cem’an : 200
-
Gömbe’de Karaşeyh yeri mahsul cem’an : 200
-
Şeyh Urgan Zaviyesi mahsul cem’an : 200
Ta’allukât-ı İstanos/Korkuteli
-
Bayır’da Karaşeyh mahsul cem’an : 50
-
Elmalı tevâbiinde Seydi Hızır Zaviyesi ‘‘ ‘‘ : 1.200
-
İstanos tevâbiinden Şeyh Balban Zaviyesi ‘‘: 400
-
Gömbe’de Karaşeyh yeri mahsul cem’an : 200
-
Kaş tevâiinden Şeyh Bey Zaviyesi ‘‘ ‘‘ : 200
Ta’allukât-ı Karahisar
-
Mezra’a-i Keçici mahsul cem’an : 400
-
Aklar’da Şeyhoğlu Çiftliği mahsul cem’an : 50
Fatih zamanında Teke Eli’nin vakıf köyleri: Antalya tevabiinden Kirti Boli, Koca Yeri, Avdan, Borgir, Keçiköprü, Çekliç, Selâmet Boğazı, Ade, Kalkanlı, Aklar Köyü, Finike.
Kaş tevâbiinden Armut Ağacı, Gömbe Çukur, Gömbe Köyü, Gömbe, Kesek.
İstanos tevâbiinden Bayır, Çerkdin, Bayat Köyü, Elmalı, Akçahisar, Eyman Köyü.
Karahisar tevâbiinden Keçici.
Fatih Mehmed zamanındaki bu evkaf defterinden anlaşıldığına göre Teke Eli denilen bu yerlerin vakıflarını II. Murat gününde Oruç Bey Çelebi ile Edhem Bey namındaki kimseler yazmıştır.
Bu defterin Nahiyet-i Antalya kısmında sekizinci sırada gösterdiğimiz Karye-i Ade vakfındaki kaydı aynen nakledelim: ‘Karye-i Ade merhum Teke Bey Antalya şehrin kâfirden fethedecek Fenâri oğlu Şemseddin’e vermiş, andan sonra Mevlana Kutbeddin tasarruf etmiş, andan sonra Bayezid Teke Eli’ni alacak İsa Bey Çelebi’ye verecek hatır etmişler, hazinedar Aliye vermişler, tasarruf ederken geri Mevlana Şemseddin’e vermişler, andan sonra Kadı Ahmed tasarruf etmiş sonra geri Mevlana Veliddin yemiş, andan sonra Tekeoğlu kulu Hazinedar Şahin tasarruf etmiş, sonra Karaman zamanı olacak geri Mevlana Şemseddin’e vermişler ve merhum Sultan Teke Eli’n alacak Halil Bey ili yazmaya çıkacak tımardır diye üç kula vermiş, sonra Mevlana Kutbeddin yemiş. Şimdiki halde Mevlana Muslihiddin elindedir diye Edhem Bey defterde kaydolunmuş ve hem ol vakitten beri kadılar tasarruf edermiş. Şimdiki halde Antalya Kadısı Seyyid Ahmed mutasarrıftır. Hane 21, mahsul 11.955 akçe.’
Bu vakıf kaydında adları bulunan zâtlardan meşhurlarının kısa hal tercümeleri mevzumuzu alakadar eder kanaatindeyiz. Fenari oğlu Şemseddin, Mısır’da Ekmelüddin, Anadolu’da Alâeddin Esved ve Aksaraylı Cemaleddin ismindeki âlimlerden okumuştur, yüzden fazla eseri vardır. Hicri 832 de yani on beşinci asırda Bursa’da vefat etti.
İznikli Kutbeddin, Timur’un yüzüne karşı tenkitler yapan zâttır, tefsiri ve Râhatü’l-kulûb ünvanlı Türkçe kitabı meşhurdur. Vefatı hicrî 821, İznik’tedir.
Muslihiddin, ‘Hoca’ diye lakap almıştır. Babası Yusuf, dedesi Salim’dir. Üstatları, Ayasuluğ çelebisi Mehmed Efendi ile Hızır Bey’dir. Fatih’in muallimidir. Edirne ve İstanbul kadılığı ve İznik Müderrisliği yapmıştır. Hicrî 877’de sultan müderrisi ve sonra müftî olmuştur. Vefatı Bursa’da hicrî 893’dedir.
İbni Batuta seyahatnamesinin Antalya kısmını naklederken ‘Ahiler’den bahsolunmuştu, eski Teke Eli’nde kayıtlarına rastlanan ‘Ahi’ zaviyelerinin isimleri şunlardır: 1. Antalya’da Kılıççı Yusuf Zaviyesi 2. Finike tevâbiinde Avdal/Abdal Musa Tekyesi 3. Kalkanlı’da Ahi Devlethan Zaviyesi 4. İstanos tevâbiinde Erdoğdu Zaviyesi 5. İstanos tevâbiinde Hacı Balaban Zaviyesi 6. Elmalı’da Hızır Zaviyesi (Buraya Teke Bey’inin anası Sultan Hatun on medlik yerle beş dönüm bağ vakfetmiştir) 7. Karahisar tevâbiinden Bali Zaviyesi. (Buraya Selçuklu hükümdarı Alâeddin, Keçiçi Köyü vakfetmiştir.) 8. Kaş tevâbiinden Şeyh Bey Zaviyesi. (Muammer Lutfi Bahşi Antalya Tarihinde Vakıflar, TürkAkdeniz Dergisi, Nisan 1938, Sayı 8, syf. 5-7.)