Son yıllarda telefon, tablet ve bilgisayar kullanımının hızla artmasının yanında çocuklarda Otizm Spektrum Bozukluğu semptomları ve tanısının da artmasına ilişkin konuşan Psikolojik Danışman Gizem Yıldız, ekran süresinin çocuklar üzerindeki sağlık etkilerinin gözden geçirilmesine ve aşırı ekran süresinin kontrol altına alınmasının gerekliliğine vurgu yaptı. Otizm Spektrum Bozukluğu’nun (OSB) dil, iletişim, sosyal alanlar da olmak üzere diğer birçok alanı etkileyen, iletişim kurmayı zorlaştıran ve bazen de engelleyen bir bozukluk olduğunu ifade eden Gizem Yıldız, “Bireyin sosyal becerileri ve motor davranışları, kendini uyarıcı uygun olmayan hareketleri nedeniyle çevresinde sınırlı bir alan oluşmakta ve birey çevresi ile iletişimini kesecek kadar sınırlanmaktadır” diye konuştu.
‘Israrcı davranışlar gösterebilirler’
Genel özelliklerine göre bu bireylerin incelendiğinde günlük hayatlarında farklılıklara, yaşanan değişimlere karşı direnç gösterme, aynı eylemleri defalarca yapma konusunda ısrarcı olduklarının gözlemlenebildiğini dile getiren Psikolojik Danışman Gizem Yıldız, “Ayrıca rutinlere bağlılık oluşturmakla birlikte en ufak değişikliklere karşı öfke nöbetleri durumları ile karşı karşıya kalınabilmektedir. Bu durumlara örnek olarak bir yemek masasında her akşam aynı yerde oturma, okula aynı yoldan gitmeye ısrar etme, sınıfta tüm arkadaşlarının yerinin sabit kalmasını isteme, oyuncakları aynı sırayla kutuya yerleştirme gibi düzene yönelik ve ısrarcı davranışlar gösterilebilir. Oyuncak bir arabanın tekerleğini defalarca döndürerek oynama, çamaşır makinesini dakikalarca izleme, döner sandalyeyi sürekli çevirme gibi döngü içeren ve süreklilik arz eden durumlara bağlılık ve nesneleri kendi kullanım amaçlarından ayrı bir şekilde kullanma sıklıkla görülebilir. Bu özelliklerdeki davranışları olan çocukların sayısının son dönemlerde eski zamanlara göre daha da arttığı ifade edilmektedir” dedi.
‘Endişe verici düzeyde artıyor’
Şaşırtıcı olmayan bir biçimde çocuklarda ekran süresi maruziyetinin endişe verici düzeylerdeki artışının daha da endişe verici hale geldiğini vurgulayan Yıldız şöyle konuştu:“Elektronik cihazların faydaları inkar edilemez ancak ekran süresine aşırı maruz kalmanın bir çocuğun beyin gelişimi üzerinde zararlı etkileri vardır. Birçok çalışma, aşırı ekran kullanımı ve otizm benzeri semptomlar arasında bir ilişki bulmuştur. Dijital çağda, ekrandan tam anlamıyla uzak kalmak mümkün olmasa da, yaş ve gelişimsel düzeye göre ekran süresinin düzenlenmesi, anne ve babaların çocuklarına ekran kullanımı konusunda aktif şekilde uygun ‘rol model’ olmaları temel noktalardır. İlk 3 yaşta bebeğin mümkünse hiç ekran başında zaman harcamaması önerilmektedir. 3 yaştan 6 yaşa kadarki sürede de 30 dakika sınırı aşılmamaya çalışılmalıdır, çocuğun ekranı tek başına kullanmaması, yanında mutlaka bir ebeveynin olması ve ‘duygu paylaşımının’ ekran zamanında ihmal edilmemesi önerilmektedir.”
‘Yeri ve süresi sınırlandırılmalı’
Ekrandan öğrenmenin önemine vurgu yapan ve ekran zamanı ile ilgili düzenlemelerin yanlış olduğuna dair görüşlerin 2000’li yılların başlarında ortaya çıktığını ve kısa zamanda popülerliğini yitirmeye başladığını belirten Yıldız, sözlerini şu şekilde sürdürdü: “Ekran kullanımının yeri ve süresi muhakkak sınırlandırılmalı, ekran zamanı tanındığında da daha kalabalık ortamlarda tercih etmesi sağlanmalıdır. Aileler çocuklarının ne izlediği üzerine bilgi sahibi olmalıdır. Ekran zamanı çocukların sağlıklı fiziksel aktivitelerinin yerini kesinlikle almamalıdır. Çocuklar ilgilenmeseler bile telefon tablet ve televizyonların arka planda açık olması da çocuklara zarar verebilecek unsurlardan biridir. Araştırmalar, özellikle televizyon veya video izlemek gibi pasif ekran süresi gibi yüksek düzeyde ekran süresine katılan çocukların, daha etkileşimli aktivitelere katılan akranlarına kıyasla daha düşük kelime dağarcığı puanlarına ve gecikmiş dil gelişimine sahip olduğunu göstermiştir.”
‘Uyku çok önemli’
“Velilerimizin ekran süresi ile diğer aktiviteler arasındaki zaman diliminin dengeli olduğundan emin olması gerekmektedir. Olası zararlı etkiler için öne sürülen nedenlerden biri, ekran kullanımının uyku, egzersiz ve başkalarıyla etkileşimde harcanan zaman gibi diğer olumlu ve önemli faaliyetler için zamanı azaltabileceğidir. Uykuyu korumak da çocuklar için fazlasıyla önemlidir. Özellikle uykudan bir saat önce çocukların ekran maruziyeti yaşamaması tavsiye edilmektedir. Çünkü uyku kalitesinin ve beynin rahatlama işlevinin bozulabileceği düşünülmektedir. Çocuklarda ekran süresi arttıkça sağlıksız beslenme, davranış problemleri sergileme, obezite, gelişim geriliği ve zeka gelişiminde yavaşlamanın arttığı görülmüştür. Beyin görüntüleme çalışmalarında ekran süresi arttıkça beyin yapısı ve işleyişinde problemler gelişip birey beyninde yaşadıklarını anlamlandıramamaya başlar.”