Ticaret satış hacmi endeksi, bir ülkenin mal ve hizmet dolaşımındaki büyüklüğü ve yönü hakkında fikir veren temel göstergelerden biridir. Bu endeks, toptan ticaret, perakende ticaret ve motorlu taşıt ticareti ve onarımı gibi alt sektörleri içerir ve belirli bir dönem içerisindeki ticari hareketliliği hacimsel olarak (fiyat değişimlerinden arındırılmış şekilde) ölçer. Bu sayede ekonomideki gerçek üretim ve tüketim ilişkisi daha net bir şekilde ortaya konulur.
Özellikle Türkiye gibi iç tüketime dayalı bir büyüme modeli benimseyen ülkelerde, bu endeksin gidişatı ekonominin sağlığına dair önemli sinyaller verir.
Endekste yıllık değişimler takvim etkisinden arındırılmış, aylık değişimler ise mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilerle açıklanır. Bu da analizlerde daha doğru karşılaştırmalar yapılmasını sağlar.
YILLIK BAZDA TİCARET SATIŞ HACMİNDE GENİŞLEME
2025 yılı Nisan ayı itibarıyla Türkiye genelinde ticaret satış hacmi, geçen yılın aynı ayına kıyasla %9,6 oranında artış gösterdi. Bu, ticari faaliyetlerin ve özellikle iç talebin halen güçlü olduğuna işaret etmektedir. Tüketim eğilimlerinin devam ettiği ve işletmelerin piyasaya mal ve hizmet arzını sürdürebildiği bir tabloyla karşı karşıyayız.
Bu artışın altında yatan kalemler ise şu şekildedir:
Motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin ticareti ile onarımı %13,8 arttı. Otomotiv sektörü, genelde büyük harcama gerektiren kalemleri içerdiğinden, bu orandaki artış halkın ileriye dönük ekonomik beklentilerinin olumlu olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda taşıt kredilerine erişimin sürmesi, sıfır araç kampanyaları ve ikinci el pazarındaki hareketlilik de bu yükselişi tetiklemiş olabilir.
Toptan ticaret satış hacmi %8,0 oranında büyüdü. Toptancı düzeydeki bu artış hem üreticilerin yeni sipariş aldığına hem de perakendecilerin raflarını boş bırakmamak adına stok yaptıklarına işaret eder. Yani üretim ve tüketim döngüsünün işlediği bir ortam söz konusu.
Perakende ticaret satış hacmi ise %11,5 oranında yükseldi. Vatandaşın doğrudan tüketim davranışlarını yansıtan bu veri hem talebin güçlü olduğunu hem de alım gücünün belli düzeyde korunduğunu ortaya koyar. Özellikle Ramazan ve bayram gibi özel dönemlerde yapılan alışverişlerin de bu artışta payı büyüktür.
AYLIK BAZDA DENGELİ AMA KARIŞIK BİR GÖRÜNÜM
Nisan ayında bir önceki aya göre ticaret satış hacmi %3,1 oranında düştü. İlk bakışta olumsuz gibi görünse de bu düşüş dikkatli analiz edilmelidir. Çünkü bazı dönemsel ve geçici faktörlerin etkili olması muhtemeldir. Bayram sonrası durgunluk, tedarik zincirindeki geçici yavaşlamalar ya da bazı sektörlerdeki stok fazlası gibi nedenler bu durumu açıklayabilir.
Alt detaylara baktığımızda:
Motorlu taşıt ticareti ve onarımı %0,2 oranında arttı. Bu artış oldukça sınırlı olmakla birlikte, otomotiv piyasasında istikrarın sürdüğüne işaret eder. Ancak burada dikkat çeken husus, sektörün hız kesmeden yoluna devam etmesidir.
Toptan ticaret satış hacmi %6,1 düştü. Bu önemli bir gerilemedir. İşletmelerin yeni sipariş vermemesi, bazı sektörlerde talep daralması veya ithalat fiyatlarındaki artış gibi nedenlerle toptancıların çekingen bir duruş sergilemiş olması olasıdır.
Perakende satış hacmi ise %2,8 arttı. Ramazan ayının etkisiyle gıda başta olmak üzere birçok temel tüketim kaleminde alışverişlerin artması bu pozitif tabloyu ortaya çıkarmıştır. Vatandaş, özellikle kısa vadeli ihtiyaçlarını ertelemeden karşılamaya devam etmektedir.
EKONOMİK YORUM VE DEĞERLENDİRME
Nisan ayı verileri bize şunu göstermektedir: Türkiye ekonomisinde ticaret kanalları genel hatlarıyla işler durumdadır. Yıllık bazda yaşanan büyüme, özellikle tüketici güveninin tamamen kaybolmadığını; aksine alışverişlerin sürdüğünü gösteriyor. Özellikle perakendedeki canlılık, vatandaşın temel harcamalarını yapabilme gücünü henüz kaybetmediğini ortaya koyuyor.
Bununla birlikte toptan ticaretteki sert aylık düşüş, bir uyarı sinyali olarak ele alınmalıdır. Çünkü toptan ticaret üretim sürecine yakındır. Bu alandaki daralma, üretimde yavaşlamayı ya da işletmelerin temkinli stok yönetimini gündeme getirebilir. Eğer bu eğilim kalıcı hale gelirse ileriki aylarda hem istihdam hem üretim tarafında bazı sorunlar baş gösterebilir.
Motorlu taşıt ticaretindeki artış ise hem taşıt piyasasının genişlediğini hem de halkın uzun vadeli yatırımlara yöneldiğini gösteriyor. Ancak bu sektörün dışa bağımlılığı yüksek olduğundan, döviz kuru dalgalanmaları bu trendi kolayca etkileyebilir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
İç talep halen güçlü, fakat üretici tarafındaki zayıflama sinyalleri göz ardı edilmemeli. Sanayi ve lojistik sektörlerine dönük desteklerin devam etmesi elzemdir.
Perakende sektöründeki olumlu görünüm, ekonomik güvenin tamamen kaybolmadığını gösteriyor. Bu trendin korunması için enflasyonla mücadelede kararlı ama daraltıcı olmayan bir politika izlenmelidir.
Toptancıların daralması, ileride perakendeyi de etkileyebilir. Bu nedenle erken uyarı mekanizmaları kurulmalı; piyasa dengeleri mikro düzeyde izlenmelidir.
Ticaret verileri sadece bugünü değil, gelecekteki üretim ve tüketim dengesini de gösterdiği için stratejik önemdedir. Politika yapıcılar bu endeksi yakından takip etmelidir.
Genel olarak, Nisan 2025 döneminde ticaret satış hacmi endeksi; ekonomik hareketliliğin hâlâ canlı olduğunu, ancak bazı alt kalemlerde dikkatli olunması gerektiğini açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Ticaretin sürdürülebilirliği için dengeli, sektör bazlı ve veriye dayalı politikaların geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.
Kaynak: TÜİK
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar