Dünya nüfusunun 8 milyarı aştığı, iklim krizinin üretim dengelerini altüst ettiği bir dönemde, “gıda güvenliği” artık yalnızca tarım politikalarının değil, küresel siyasetin de merkezinde yer alıyor. Bu bağlamda, Uluslararası Gıda Güvenliği Kurumu (UFSA – International Food Security Agency) gibi kuruluşların önemi her geçen gün artıyor. Çünkü gıda arzı, günümüzde enerji kadar stratejik bir güç unsuru haline gelmiş durumda. Ülkelerin ne kadar üretebildiği ne kadar ithal edebildiği ve bu üretimi hangi koşullarda sürdürebildiği artık sadece iç mesele değil; küresel istikrarın da temel belirleyicilerinden biri.
UFSA, Birleşmiş Milletler çatısı altında faaliyet gösteren FAO, WFP (Dünya Gıda Programı) ve WHO (Dünya Sağlık Örgütü) gibi kuruluşlarla koordineli çalışan bir yapıya sahip. Kurumun temel misyonu, ülkeler arasında gıda üretiminde adil dağılımı sağlamak, gıda krizlerini önceden tespit ederek uluslararası müdahale mekanizmaları geliştirmek ve gıda güvenliği standartlarını evrensel düzeyde güçlendirmektir. Özellikle son yıllarda artan iklim değişikliği kaynaklı kuraklıklar, savaşlar, lojistik aksaklıklar ve biyoçeşitlilik kaybı, UFSA’nın çalışmalarını daha da kritik hale getirmiştir.
Küresel Gıda Krizinin Anatomisi
Gıda güvenliği yalnızca üretim miktarına bağlı bir mesele değildir. Aynı zamanda erişim, sürdürülebilirlik, kalite ve fiyat istikrarı unsurlarını da kapsar. Son on yılda, dünya genelinde bu alanların her birinde ciddi bozulmalar yaşandı. 2020’de başlayan COVID-19 pandemisi, tedarik zincirlerinde yarattığı kesintilerle küresel gıda fiyatlarını rekor seviyelere taşıdı. Üstüne Rusya-Ukrayna Savaşı gibi bölgesel çatışmalar eklendiğinde, buğdaydan ayçiçeğine, mısırdan gübreye kadar birçok temel girdide arz şokları meydana geldi.
Uluslararası Gıda Güvenliği Kurumu tam da bu noktada devreye giriyor. Kurum, dünya genelinde gıda krizinin erken uyarı sistemlerini yöneten ana merkezlerden biridir. Uydu verileri, tarım üretim tahminleri, iklim modelleri ve piyasa analizleriyle oluşturulan bu sistem sayesinde, olası kıtlık veya fiyat şokları önceden tespit edilip uluslararası topluma raporlanıyor. Örneğin 2023 yılında Sahra Altı Afrika’da yaşanan kuraklık sırasında UFSA’nın hazırladığı uyarı raporları sayesinde birçok ülke erken müdahalede bulunmuş, milyonlarca insanın açlık riski azaltılmıştır.
Ancak kurumun çabalarına rağmen dünya hâlâ kırılgan. Bugün Birleşmiş Milletler verilerine göre dünya genelinde 735 milyon insan yetersiz besleniyor, bu da her on kişiden biri anlamına geliyor. Gıda krizinin artık sadece “yoksul ülkelerin” sorunu olmadığı da ortada. Avrupa’da enerji fiyatlarının tarımsal üretim maliyetlerini artırması, Latin Amerika’da gübre fiyatlarının rekor seviyelere ulaşması, Asya’da su kaynaklarının azalması… Tüm bunlar küresel bir zincirin halkaları.
Kurumun Görev Alanları: Denetimden Dayanışmaya
Uluslararası Gıda Güvenliği Kurumu, yalnızca kriz anlarında değil, aynı zamanda uzun vadeli politikalar üretmekle de yükümlü. Kurumun üç temel faaliyet alanı öne çıkıyor:
Küresel Standartların Oluşturulması:
Gıda güvenliği standartları ülkeden ülkeye farklılık gösterebiliyor. UFSA, ülkelerin gıda üretim zincirinde hijyen, katkı maddesi, ambalajlama ve ithalat koşullarını uyumlu hale getirmeye çalışıyor. Bu sayede uluslararası ticarette güvenli ve izlenebilir gıda akışı sağlanıyor.
Kriz Yönetimi ve Yardım Koordinasyonu:
Kurum, gıda krizinin yaşandığı bölgelerde acil yardım operasyonlarını organize ediyor. Örneğin Somali’deki açlık krizi sırasında FAO ve WFP ile birlikte yürütülen koordinasyon çalışmaları, UFSA’nın uluslararası dayanışmadaki rolünü göstermiştir.
Sürdürülebilir Tarım ve Teknoloji Desteği:
Kurum, gelişmekte olan ülkelere tarımsal üretim kapasitesini artırmak için teknik destek, eğitim ve finansman sağlıyor. Dijital tarım, iklim dirençli tohumlar ve su verimliliği projeleri gibi yenilikçi uygulamalar, gıda güvenliğinin uzun vadeli teminatı olarak görülüyor.
Bu bağlamda, UFSA yalnızca bir denetim organı değil; aynı zamanda bilgi, dayanışma ve stratejik planlama merkezi olarak da çalışıyor.
Türkiye ve Bölgesel Rol
Türkiye, coğrafi konumu itibarıyla Avrupa, Asya ve Orta Doğu arasında bir gıda köprüsü konumundadır. Hem tarımsal üretim gücü hem de lojistik altyapısıyla bölgesel gıda güvenliği politikalarında stratejik bir ülkedir. Türkiye, UFSA’nın bölgesel projelerine aktif destek veren ülkeler arasında yer almakta; özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki gıda krizlerine yönelik yardımlarda koordinasyon noktası rolü üstlenmektedir.
Ayrıca Türkiye’nin son yıllarda geliştirdiği Tarımda Dijital Dönüşüm Stratejisi ve Ulusal Gıda Güvenliği Eylem Planı, UFSA standartlarıyla büyük ölçüde uyumludur. Bu, Türkiye’nin küresel gıda diplomasisinde daha etkin bir oyuncu olmasını sağlıyor.
Geleceğe Bakış: Gıdanın Stratejik Gücü
Küresel ölçekte gıda artık sadece bir ihtiyaç değil, jeopolitik bir araç. Tahıl koridorları, su kaynakları, toprak sahipliği ve biyo-teknoloji yatırımları, ülkelerin güç dengelerinde belirleyici hale gelmiş durumda. Uluslararası Gıda Güvenliği Kurumu bu yeni dönemde yalnızca açlığı önlemekle değil, aynı zamanda gıdanın silah haline gelmesini engellemekle de sorumlu.
Kurumun önümüzdeki dönemde üç ana alana odaklanması bekleniyor:
İklimle uyumlu tarım sistemlerinin yaygınlaştırılması,
Gıda tedarik zincirlerinin dijital izlenebilirliği,
Küresel gıda adaletinin sağlanması.
Çünkü gıda, artık bir ülkenin sadece refah göstergesi değil; bağımsızlığının, direncinin ve uluslararası konumunun da sembolü.
Sonuç: Sofradan Dünyaya Açılan Güvenlik Zinciri
Gıda güvenliği, dünyadaki en temel ama en karmaşık güvenlik meselesi haline geldi. Uluslararası Gıda Güvenliği Kurumu, bu zincirin merkezinde, görünmeyen ama hayati bir aktör olarak görev yapıyor. Soframızdaki her lokma, aslında bu küresel çabanın bir sonucu.
Kurumun başarısı yalnızca açlığı önlemekle değil; adaleti, sürdürülebilirliği ve dayanışmayı da koruyabilmekle ölçülüyor. Çünkü artık bir ülkenin gıda güvenliği, tüm dünyanın güvenliğiyle eş anlamlı hale gelmiş durumda. Ve bu bilinç, geleceğin en değerli politik sermayesi olacak.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar
Zaferozcivan59@gmail.com