Yarım asırlık çınar Altın Portakal

 
Siyasi rekabet
Antalya’daki ilk kültürel etkinlikler Aspendos Tiyatrosu’nda yapılır. 1950 yılına geldiğimizde tiyatroda düzenlenen Belkıs Güreşleri, Antalya’daki düzenli ve kalabalık kitlelere hitap eden etkinliklerin başlangıcıdır. 1950-1953 yılları arasında düzenlenen bu güreşlerin amacı ise eğlence kadar o dönemdeki siyasi yapıdır. 1950 seçimleri öncesi tüm ülkede olduğu gibi iktidar partisi Cumhuriyet Halk Partisi ile muhalefet partisi Demokrat Parti’nin siyasi rekabeti Aspendos’a da taşınır. 1950-1953 yılları arasında yapılan güreşlere 1954-1958 yıllarında milletvekili seçimleri, Aspendos’un onarıma alınması gerekliliği ve katılımcılara kalacak yer ayarlanamaması nedeniyle yapılamaz.
 
Romeo ve Juliette
27 Mayıs 1953’te Antalya’yı gezen Ankara Devlet Konservatuvarı Tiyatro Bölümü öğrencilerinin Aspendos’ta Romeo ve Juliette’i sergilemeleri, festivale giden yolda önemli duraklardan birini oluşturur. Henüz turizmin başlamadığı ve o dönemde Anadolu’nun küçük kıyı kentlerinden olan yaklaşık 50 bin nüfuslu Antalya’da tiyatroyu izlemek amacıyla 10 bin kişi antik yapıya gelir. Vatandaşların tiyatroya gösterdiği ilgiye şaşıran yöneticiler, Antalya Belkıs Tiyatro ve Müzik Festivali adını verdikleri şenlik düzenleme kararı alır.
 
1959’da Antalya Festivali
Antalya halkının da ilgisini çeken 1950-1953 dönemi festivalleri 4 yıllık aranın ardından 1959 yılında Antalya Festivali adı altında düzenlenir. Festival sadece adını değiştirmekle kalmaz, düzenlenme biçimi de değişir. 1 Mayıs 1959’da başlayan festival 3 gün sürer. Festival için Antalya Belediyesi bir komite kurar. Önceki yıllarda CHP-DP çekişmesine sahne olan festivalde bu kez iki partinin de il temsilcileri, Antalya’yı Tanıtma ve Turizm Derneği Başkanı ve Antalya Borsa ve Ticaret Odası başkanıyla festivalin düzenlenmesinde beraber görev alırlar.
 
30 Nisan temizlik günü
Festivalden önce PTT tarafından iki valörden ibaret Aspendos pulları satışa çıkarılır. Antalya Belediyesi de festival için seferberlik ilan ederek 30 Nisan gününü temizlik günü ilan ederek, Antalyalılardan şehrin temizliği konusunda duyarlı davranmalarını ister. Daha önceki festivallerin en büyük ilgi çeken bölümü olan yağlı güreşlere ilaveten Ankara, Eskişehir, Denizli ve Antalya Esnaf Spor kulüplerinin serbest güreş takımları festival için davet edilir. İlk günkü güreşler Antalya Atatürk Stadyumu’nda yapılır. Serbest güreşlerin finalleri de yağlı güreş müsabakaları ile birlikte Aspendos’ta düzenlenir.
 
İlk kortej 1959 yılında
Bu festivalde daha sonraki yıllarda geleneksel hale gelecek olan ilkler yaşanmıştır. Antalya’yı Tanıtma ve Turizm Derneği festivalle ilgili bir basın toplantısı düzenleyerek festival programını açıklar. Ayrıca Altın Portakal Festivali'nde geleneksel olarak düzenlenen festival korteji, festivalin ilk günü Cumhuriyet Meydanı’nda mehter takımı, Isparta tümen bandosu, güreşçiler, itfaiye teşkilatı, okul öğrencileri ve meslek teşekkülleri ile yapılır. Böylece festival tarihinin ilk korteji 1959 yılında gerçekleşmiş olur.
 
Darbe nedeniyle yapılamadı
1960 yılında Antalya Festivali’ni Antalya Belediyesi düzenlemek için film yönetmeni ve belediye başkanı Ömer Eken’in yakın arkadaşı Behlül Dal’a yetki vermişti. Behlül Dal tarafından yapılan avam projeye göre festival organizasyonu için 14 komite kurulmuş, 80 kadar insan görevlendirilmişti. Ancak 27 Mayıs günü başlayacak ve üç gün sürmesi öngörülen festival 27 Mayıs sabahı gerçekleştirilen askeri darbe nedeniyle yapılamadı. Yirmi yıl sonra 17'nci Altın Portakal Film Festivali de yine 12 Eylül Darbesi yüzünden yapılamayacaktı.
 
1961’de 1 günde tamamlandı
Bir sene sonra 1961 yılında Antalya Festivali’nin başlangıç tarihi 27 Mayıs’tı. Bu seneki festivalde daha önce festival düzenlemek için kurulan festival komitesi yerini Antalya Festivali Konseyi Vali ve Belediye Başkanlığına bıraktı. Açılış töreni stadyumda yapılan etkinlikler Perge, Aspendos, Side ve Alanya’da da düzenlendi ve 28 Mayıs günü sona erdi.1962 yılında Antalya Festivali'ne fuar bölümü eklendi. 12-21 Ekim 1962 tarihleri arasında yapılan festivalin açılışı Cumhuriyet Meydanı’nda yapıldı ve bu yılki festivale futbol maçları da eklenerek Antalya Festival Kupası düzenlendi. Ayrıca bu sene ilk kez festivalde Türk-Alman Dostluk Derneği’nin girişimiyle Alman Kültür Filmleri ve Amerikan Haberler Servisi film ekibi tarafından park miradorunda ülkelerini tanıtıcı filmler yayınlandı.
 
1963’te Akdeniz Fuarı
1-10 Ekim 1963 tarihinde yapılan festival, geçen yıla benzer bir programla ve Akdeniz Fuarı oluşturma hayaliyle açıldı. Programda Cumhurbaşkanlığı Filarmoni Orkestrası’nın konseri, Devlet Tiyatrosu’nun Orhan Asena’nın Tohum ve Toprak isimli eserini Aspendos Tiyatrosu’ndaki temsili, Shell Şirketi Film Ekibi’nin film gösterimleri vardı. Karaalioğlu Parkı fuar alanında Buket mağazasının pavyonunda gösterilen televizyon Antalyalılar tarafından büyük ilgi gördü.
 
Venüs heykeli
Venüs heykeli ve portakalın festivalin simgeleri olarak belirlenmesinin ardından 1-10 Ekim 1964 tarihlerinde düzenlenen Antalya Sanat Festivali'nin “Filmcilik Dalı”nda kazananı, Halit Refiğ’in Gurbet Kuşları isimli filmi oldu. Dal’ın etkisiyle film yarışmasına dönüşen festival “Antalya Altın Portakal Film Festivali” adını aldı. 1965 yılında düzenlenen Altın Portakal’ın ikinci kazananı Aşk ve Kin, üçüncü kazananı ise Haldun Dormen’in Bozuk Düzen’i oldu. Festival bünyesine 1973 yılında dönemin Belediye Başkanı Selahattin Tonguç tarafından plastik sanatlar yarışması, 1985 yılında ise dönemin Belediye Başkanı Yener Ulusoy tarafından “Akdeniz Akdeniz” adlı uluslararası müzik yarışması da eklendi ancak bunlar bir süre sonra festival programından çıkarıldı.
 
Sansür
Tüm yarışmalarda olduğu gibi Altın Portakal da ikinci yılından itibaren tartışmaların merkezine oturdu. Ertem Göreç’in “Karanlıkta Uyananlar” filminin 1965 yılında jüri tarafından görmezden gelinmesi ve çeşitli gruplar tarafından protesto edilmesi, günlerce konuşuldu. 1979 yılındaki festival, Sansür Kurulu’nun yarışmaya katılan Yavuz Pağda’nın yönettiği “Yolcular”, Yavuz Özkan’ın yönettiği “Demiryol” ve Ömer Kavur’un yönettiği “Yusuf ile Kenan” filmlerini yasaklayıp bazı bölümleri kesmek istemesi üzerine iptal edildi. 17. festival ise 12 Eylül engeline takıldı ve askeri darbe nedeniyle gerçekleşmedi. 2005 yılında 1. Uluslararası Avrasya Film Festivali, Altın Portakal’ı uluslararası bir platforma taşıdı ve farklı kültürlerden sanatçıların Antalya’ya gelmesine vesile oldu.
 
Yarım asırlık klasik ‘kortej’
Zaman zaman yaşanan organizasyon hataları, eleştiriler ve çalkantılar bir yana, festivalin Antalya cephesindeki yansımaları tahmin edilenin çok ötesinde oldu. Yıllarca beyazperdeden hayranlıkla izledikleri oyunculara dokunma şansı yakalayan kent insanı, yaşanan tüm olumsuzlara rağmen şenliğe sahip çıktı ve memleketini tanıtmak adına hiçbir fedakarlıktan kaçınmadı. 50’lerden kalan bir gelenek olan ve bugüne kadar varlığını koruyan Festival Kervanı (kortej) her yıl daha büyük bir coşkuya büründü.
 
En çok onlar ödül aldı
57 yıl önce yapılan festivalde ilk en iyi film ödülü “Gurbet Kuşları”na, en iyi yönetmen ödülü ise bu filmin yönetmeni Halit Refiğ’e verilmişti. En iyi kadın oyuncu ödülünü “Acı Hayat” filmindeki unutulmaz performansıyla Türkan Şoray, en iyi erkek oyuncu ödülünü “Ağaçlar Ayakta Ölür” filmindeki performansıyla İzzet Günay almıştı. Festivalde bugüne kadar en fazla ödül alan yönetmen 6 ödülle Atıf Yılmaz oldu. Yılmaz’ı 4 ödülle Ömer Kavur, 3’er ödülle Halit Refiğ ve Nuri Bilge Ceylan takip ediyor. Festivalde en iyi erkek oyuncu ödülünü ise Tarık Akan 6 kez kazandı. Akan’ı 3 ödülle Fikret Hakan takip etti. Festivalde en iyi kadın oyuncu ödülünü Hülya Koçyiğit 5, Türkan Şoray da 4 defa kazandı. 10. Altın Portakal, Yılmaz Güney’e de “Bir Çirkin Adam” ile ödül getirdi.
 
Festivalde ödül alan filmler
Altın Portakal'da bugüne kadar ödül alan filmler şöyle: “Gurbet Kuşları (1964), Aşk ve Kin (1965), Bozuk Düzen (1966), Hudutların Kanunu (1967), İnce Cumali (1968), 1969 yılında herhangi bir film seçilmedi, Bir Çirkin Adam (1970), Ankara Ekspresi (1971), Zulüm (1972), Hayat mı Bu (1973), Düğün (1974), Endişe (1975), Deli Yusuf (1976), Kara Çarşaflı Gelin (1977), Çöpçüler Kralı (1978), Demiryol ve Yusuf ile Kenan (1979), Sürü (1980), 1981 yılında herhangi bir film seçilmedi, Çirkinler de Sever (1982), Faize Hücum (1983), Bir Yudum Sevgi (1984), Dul Bir Kadın (1985), Aaahh Belinda (1986), Muhsin Bey (1987), Gece Yolculuğu (1988), Uçurtmayı Vurmasınlar (1989), Karılar Koğuşu (1990), Gizli Yüz (1991), Cazibe Hanımın Gündüz Düşleri (1992), Mavi Sürgün (1993), Yengeç Sepeti (1994), Böcek (1995), Tabutta Rövaşata (1996), Hamam (1997), Yara (1998), Salkım Hanım'ın Taneleri (1999), Güle Güle (2000), Büyük Adam Küçük Aşk (2001), Uzak (2002), Karşılaşma (2003), Yazı Tura (2004), Türev (2005), Kader (2006), Yumurta (2007), Pazar (2008), Bornova Bornova (2009), Çoğunluk (2010), Güzel Günler Göreceğiz (2011), Güzelliğin On Par’etmez (2012), Kusursuzlar ve Cennetden Kovulmak (iki film paylaştı) (2013), Kuzu (2014) Sarmaşık (2015), Mavi Bisiklet (2016), Melekler Beyaz Giyer (2017), Üç Yüz (2018), Bozkır (2019).”
DERLEYEN: Umut ÖZEN