Türkiye Kök Hücre Koordinasyon Merkezi (TÜRKÖK) ile ilgili bilgi veren Türk Kızılayı Batı Akdeniz Kök Hücre Bölge Sorumlusu Pınar Gümrükçüoğlu, “TÜRKÖK, Sağlık Bakanlığı’nın, hematopoetik kök hücre nakli tedavisi olması gereken hastalar için oluşturduğu Türkiye Kök Hücre Koordinasyon Merkezi’nin adıdır. Bu merkez tarafından yürütülecek olan TÜRKÖK Projesi Sağlık Bakanlığı ve Türk Kızılayı iş birliğinde gerçekleştirilmektedir. TÜRKÖK Projesi, Türkiye’de hematopoetik kök hücre nakli tedavisi olması gereken hastalar (lösemi, immün yetmezliği olan, çeşitli kanser hastaları, kemik iliği çalışmayan veya yeterli çalışmayan hastalar, talasemi hastaları) için bir Kemik İliği Bankası oluşturulması ve bu bankaya gönüllü olarak kemik iliği veya periferik kök hücre bağışlamak isteyen bağışçı adaylarının bulunmasını amaçlamaktadır” dedi.
‘Türkiye genelinde 13 bağış merkezi’
TÜRKÖK Projesi kapsamında Sağlık Bakanlığı ile Türk Kızılayı arasında Kasım 2013 tarihinde iş birliği protokolü imzalandığını aktaran Gümrükçüoğlu, “Projenin ilk adımı olarak ‘Uygun Gönüllü Vericilerin Belirlenmesi ve Örneklerin Alınması Protokolü’ imzalandı. Bu protokol ile Türk Kızılayı ‘Kök Hücre Bağışçısı Kazanımı’ görevini üstlenmiştir. Türk Kızılayı, Kan Hizmetleri bünyesinde Kök Hücre Koordinasyon Merkezi ve 13 Bölge Kan Merkezinde, Gönüllü Verici Merkezleri oluşturuldu. Türkiye genelinde kurulan 13 bağış merkezi aracılığı ile artık kök hücre bağışı yapmak isteyen vatandaşlarımız bağışta bulunabilecekler. Bölgemizde, Batı Akdeniz Bölge Kan Merkezine bağlı Antalya Kök Hücre Gönüllü Verici Merkezi olarak, Antalya, Isparta, Burdur illerinde kök hücre bağışı kazanımına yönelik faaliyet göstermektedir. Bölgemizde ilk örnek numune alımlarına Ağustos 2014 tarihinde başlamış olup, özellikle düzenli kan bağışçılarımıza yönelik çalışmalarımızı yürüttük ve yürütmekteyiz. Türk Kızılayı Kök Hücre Koordinasyon merkezi ve 13 Bölge Kök Hücre Gönüllü Merkezlerimiz ile oluşturduğumuz 'Ulusal Kemik İliği veya kök Hücre Veri Bankamız' 650 bin bağışçı sayısına ulaşmıştır. TÜRKÖK ‘ün yayınladığı bilgilere göre 1700 üzerinde nakil gerçekleşmiştir” dedi.
Her sağlıklı birey bağış yapabilir
Kök Hücre’nin işlevsel olarak farklılaşmamış, kendini yenileyebilen, belli hücre tiplerine dönüşebilme özelliğine sahip özel hücreler olduğunu aktaran Gümrükçüoğlu, “Kök hücre nakillerinde alıcı ve verici arasındaki uyumu tespit etmek için ‘doku antijenlerine’ HLA, (Human LeucocyteAntigen) bakılmaktadır. HLA, kişinin doku tipini oluştururlar ve Lökosit, beyaz kürelerdir. HLA kendinden olmayanı tanıma özelliğine sahiptir. HLA-üreten genlerden 20 çeşit bulunmaktadır. Kendini işaretleyebilen ve immün yanıt tetikleyebilen HLA’ların olası toplam sayısı 10 bindir. Bu nedenle verici bulma olasılığını arttırmak amacıyla, HLA’sı bilinen ve kök hücre vericisi olmayı kabul eden çok sayıda gönüllüye ihtiyaç vardır. 18-50 yaş aralığında her sağlıklı birey kök hücre bağışında bulunabilir. Kök hücre bağışçılarımız Ulusal Kök Hücre veri bankasında 55 yaşına kadar kayıtlı kalıyor” dedi.
Kök Hücre bağış süreci
Kök Hücre bağışı kayıt süreciyle ilgili bilgiler paylaşan Pınar Gümrükçüoğlu, “Bilgilendirme onam formu doldurulur. 3 tüp toplamda 10-20 ml kan örneği alınır. Bulaşıcı hastalıklar açısından serolojik testleri yapılır. Negatif çıkan testlerin HLA örnekleri, doku tipleme laboratuvarına gönderilir.Doku tiplendirmesi yapılan bağışçı Ulusal Kök Hücre Veri bankasına kayıt edilir. Bağışçı adayı bilgilendirme onam formunu doldurmak ile hiçbir yasal sorumluluk altına girmez. Bağışçı adayı istediği an hiçbir neden belirtmeksizin vazgeçme hakkına sahiptir. Bağışçı adayın, onam formunda yer alan kişisel bilgileri üçüncü şahıslarla paylaşılmayacak şeklinde gizli tutulur. Periferik Kök Hücre Toplama Yöntemi; En sık tercih edilen yöntemdir.5 gün süre ile günde 2 kere aşı olunur.G-CSF(Granülosit Koloni Uyarıcı Faktör) aşı, kemik iliğinde bulunan kök hücrelerden bir miktarı geçici bir süre kana geçiyor. Bu geçiş esnasında 5.gün damar yapınız uygun ise kol damarına iğne ile girilir. Kol damarınız uygun değilse,boyun damarınıza lokal anesteziilekateter takılabilir. Aşı uygulaması sonrasında kök hücre toplaması ardından; geçici halsizlik hissi, ateş, geçici grip benzeri belirtiler, genel vücut ağrıları görülebilir. Dalak bölgesinde dolgunluk hissi oluşabilir. Yüzde 0,6 olasılıkla görülebilecek bu etkiler, genellikle 3 hafta içinde kaybolur. Kök hücre bağışçılarının bağıştan 1 ay içinde sağlık kontrolleri yapılır. Tüm bu süreçler ve emeklerin karşılığında, sağlığına kavuşmak için umutla bekleyen bir hastaya olabilecek en büyük ‘Hediye’yi verecek olabilirsiniz. Bilgilendirme onam formuna iletişim bilgileri doldurulur.3 Tüp toplamda 10-20 ml kan örneği alınır. (Bir tüp kan ile taşıyıcı bulaşıcı hastalık yönünden kontrol edilir,1 tüp kan ile kan grubuna bakılır,1 tüp kan ile doku tipine bakılarak sisteme kaydı yapılır.) 55 yaşına kadar kök hücre veri bankasında doku tipi bilgisi tutulur” dedi.
Eşleşme ve nakil aşaması
‘Kök Hücre veri bankasına kayıt olduktan 3 ay sonra eşleşme gerçekleşebilir veya 55 yaşında da eşleşme gerçekleşebilir. O zamanki şartlara göre tekrar değerlendirilir’ diyen Gümrükçüoğlu, sözlerini şöyle tamamladı: “Kontrol amaçlı tekrar kan numune alınır. Testler kontrol amaçlı ileri düzeyde doku testleri tekrar çalışılır, doku tipi alt gruplarına bakılır. Test sonuçları hasta doku tipi ile uygun ise süreç devam eder. Nakil organizasyonu yapılır Muayene tarihi belirlenir. (Ürolojiden psikatriye muayene olunur ,ileri kan tetkik yapılır) Aşılama Tarihi belirlenir. (5 gün sabah akşam GCSF aşısı yapılır. Son doz aşıdan 48 saat sonra aşı vücuttan tamamen atılmış olur.) Kök Hücre Toplam Tarihi belirlenir.(Aferez yöntemi ile kök hücre toplama işlemi yapılır.) İstatistiklere göre kök hücre bağışçısı olarak kayıt yaptıran bir kişinin kök hücre bağışı yapma ihtimali önümüzdeki 10 yıl içinde yüzde 5’tir.”
Esra ALTUNKES
‘Türkiye genelinde 13 bağış merkezi’
TÜRKÖK Projesi kapsamında Sağlık Bakanlığı ile Türk Kızılayı arasında Kasım 2013 tarihinde iş birliği protokolü imzalandığını aktaran Gümrükçüoğlu, “Projenin ilk adımı olarak ‘Uygun Gönüllü Vericilerin Belirlenmesi ve Örneklerin Alınması Protokolü’ imzalandı. Bu protokol ile Türk Kızılayı ‘Kök Hücre Bağışçısı Kazanımı’ görevini üstlenmiştir. Türk Kızılayı, Kan Hizmetleri bünyesinde Kök Hücre Koordinasyon Merkezi ve 13 Bölge Kan Merkezinde, Gönüllü Verici Merkezleri oluşturuldu. Türkiye genelinde kurulan 13 bağış merkezi aracılığı ile artık kök hücre bağışı yapmak isteyen vatandaşlarımız bağışta bulunabilecekler. Bölgemizde, Batı Akdeniz Bölge Kan Merkezine bağlı Antalya Kök Hücre Gönüllü Verici Merkezi olarak, Antalya, Isparta, Burdur illerinde kök hücre bağışı kazanımına yönelik faaliyet göstermektedir. Bölgemizde ilk örnek numune alımlarına Ağustos 2014 tarihinde başlamış olup, özellikle düzenli kan bağışçılarımıza yönelik çalışmalarımızı yürüttük ve yürütmekteyiz. Türk Kızılayı Kök Hücre Koordinasyon merkezi ve 13 Bölge Kök Hücre Gönüllü Merkezlerimiz ile oluşturduğumuz 'Ulusal Kemik İliği veya kök Hücre Veri Bankamız' 650 bin bağışçı sayısına ulaşmıştır. TÜRKÖK ‘ün yayınladığı bilgilere göre 1700 üzerinde nakil gerçekleşmiştir” dedi.
Her sağlıklı birey bağış yapabilir
Kök Hücre’nin işlevsel olarak farklılaşmamış, kendini yenileyebilen, belli hücre tiplerine dönüşebilme özelliğine sahip özel hücreler olduğunu aktaran Gümrükçüoğlu, “Kök hücre nakillerinde alıcı ve verici arasındaki uyumu tespit etmek için ‘doku antijenlerine’ HLA, (Human LeucocyteAntigen) bakılmaktadır. HLA, kişinin doku tipini oluştururlar ve Lökosit, beyaz kürelerdir. HLA kendinden olmayanı tanıma özelliğine sahiptir. HLA-üreten genlerden 20 çeşit bulunmaktadır. Kendini işaretleyebilen ve immün yanıt tetikleyebilen HLA’ların olası toplam sayısı 10 bindir. Bu nedenle verici bulma olasılığını arttırmak amacıyla, HLA’sı bilinen ve kök hücre vericisi olmayı kabul eden çok sayıda gönüllüye ihtiyaç vardır. 18-50 yaş aralığında her sağlıklı birey kök hücre bağışında bulunabilir. Kök hücre bağışçılarımız Ulusal Kök Hücre veri bankasında 55 yaşına kadar kayıtlı kalıyor” dedi.
Kök Hücre bağış süreci
Kök Hücre bağışı kayıt süreciyle ilgili bilgiler paylaşan Pınar Gümrükçüoğlu, “Bilgilendirme onam formu doldurulur. 3 tüp toplamda 10-20 ml kan örneği alınır. Bulaşıcı hastalıklar açısından serolojik testleri yapılır. Negatif çıkan testlerin HLA örnekleri, doku tipleme laboratuvarına gönderilir.Doku tiplendirmesi yapılan bağışçı Ulusal Kök Hücre Veri bankasına kayıt edilir. Bağışçı adayı bilgilendirme onam formunu doldurmak ile hiçbir yasal sorumluluk altına girmez. Bağışçı adayı istediği an hiçbir neden belirtmeksizin vazgeçme hakkına sahiptir. Bağışçı adayın, onam formunda yer alan kişisel bilgileri üçüncü şahıslarla paylaşılmayacak şeklinde gizli tutulur. Periferik Kök Hücre Toplama Yöntemi; En sık tercih edilen yöntemdir.5 gün süre ile günde 2 kere aşı olunur.G-CSF(Granülosit Koloni Uyarıcı Faktör) aşı, kemik iliğinde bulunan kök hücrelerden bir miktarı geçici bir süre kana geçiyor. Bu geçiş esnasında 5.gün damar yapınız uygun ise kol damarına iğne ile girilir. Kol damarınız uygun değilse,boyun damarınıza lokal anesteziilekateter takılabilir. Aşı uygulaması sonrasında kök hücre toplaması ardından; geçici halsizlik hissi, ateş, geçici grip benzeri belirtiler, genel vücut ağrıları görülebilir. Dalak bölgesinde dolgunluk hissi oluşabilir. Yüzde 0,6 olasılıkla görülebilecek bu etkiler, genellikle 3 hafta içinde kaybolur. Kök hücre bağışçılarının bağıştan 1 ay içinde sağlık kontrolleri yapılır. Tüm bu süreçler ve emeklerin karşılığında, sağlığına kavuşmak için umutla bekleyen bir hastaya olabilecek en büyük ‘Hediye’yi verecek olabilirsiniz. Bilgilendirme onam formuna iletişim bilgileri doldurulur.3 Tüp toplamda 10-20 ml kan örneği alınır. (Bir tüp kan ile taşıyıcı bulaşıcı hastalık yönünden kontrol edilir,1 tüp kan ile kan grubuna bakılır,1 tüp kan ile doku tipine bakılarak sisteme kaydı yapılır.) 55 yaşına kadar kök hücre veri bankasında doku tipi bilgisi tutulur” dedi.
Eşleşme ve nakil aşaması
‘Kök Hücre veri bankasına kayıt olduktan 3 ay sonra eşleşme gerçekleşebilir veya 55 yaşında da eşleşme gerçekleşebilir. O zamanki şartlara göre tekrar değerlendirilir’ diyen Gümrükçüoğlu, sözlerini şöyle tamamladı: “Kontrol amaçlı tekrar kan numune alınır. Testler kontrol amaçlı ileri düzeyde doku testleri tekrar çalışılır, doku tipi alt gruplarına bakılır. Test sonuçları hasta doku tipi ile uygun ise süreç devam eder. Nakil organizasyonu yapılır Muayene tarihi belirlenir. (Ürolojiden psikatriye muayene olunur ,ileri kan tetkik yapılır) Aşılama Tarihi belirlenir. (5 gün sabah akşam GCSF aşısı yapılır. Son doz aşıdan 48 saat sonra aşı vücuttan tamamen atılmış olur.) Kök Hücre Toplam Tarihi belirlenir.(Aferez yöntemi ile kök hücre toplama işlemi yapılır.) İstatistiklere göre kök hücre bağışçısı olarak kayıt yaptıran bir kişinin kök hücre bağışı yapma ihtimali önümüzdeki 10 yıl içinde yüzde 5’tir.”
Esra ALTUNKES