Türkiye’de tarım politikalarında yeni bir döneme girildi. Çiftçilerin yıllardır alışık olduğu ton bazlı destekleme modeli yerini, artık tamamen alan yani dekar bazlı bir sisteme bıraktı. Bu değişiklik sadece teknik bir düzenleme değil; çiftçinin ürününü nasıl planlayacağı, hangi girdilere ne kadar yatırım yapacağı, hatta devletle ilişkisini nasıl kuracağı konusunda da yeni bir zihniyet gerektiriyor.
Tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım’ın açıklamaları sayesinde bu sistemin detayları daha net ortaya çıkarken, çiftçinin kafasındaki birçok soru işareti de gün yüzüne çıktı. Bu yeni düzene hem eleştirel hem de açıklayıcı bir gözle bakalım.
DESTEKLER ARTIK ÜRÜNÜNÜZÜN MİKTARINA DEĞİL, EKİM ALANINIZA GÖRE VERİLECEK
Geçmişte tarım destekleri daha çok üretilen ürün miktarına (ton, kilo) göre belirlenirdi. Ne kadar çok üretirseniz, o kadar çok destek alırdınız. Yeni modelde ise bu mantık tamamen terk edildi. 1 Ocak 2025 itibarıyla devreye giren bu sistemle artık "kaç ton sattın?" değil, "kaç dekar yer ektin?" sorusu önemli olacak. Bu, üreticinin ürün kalitesi ve verim artışı için uğraşmasının teşvik edilmediği bir modele işaret ediyor.
Peki bu ne anlama geliyor?
Bu model küçük üreticinin de destek almasını kolaylaştırabilir. Ancak aynı zamanda verimliliği yüksek olan, daha çok üreten çiftçilerin “ben fazla üretiyorum ama aynı desteği alıyorum” serzenişine kapı aralayabilir. Çünkü artık destek, tarlanızın büyüklüğüne göre veriliyor, tarladan çıkan ürünün miktarına göre değil.
TON BAŞINA 2.520 TL DESTEK VAR DENDİ AMA İŞİN ASLI ÖYLE DEĞİL
Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), buğdayda ve arpada alım fiyatlarını bayram öncesi açıkladı. Hem ekmeklik hem de makarnalık buğday için ton başına 13.500 TL, arpa içinse 11.000 TL fiyat belirlendi. Bu alım fiyatlarının yanında Bakanlık, buğday için ton başına 2.520 TL prim desteği olduğunu duyurdu. Ancak bu açıklama çiftçilerin kafasını daha da karıştırdı.
Çünkü destekleme sisteminde artık ton bazlı bir ödeme yok. 2.520 TL sadece teorik bir hesap, yani alan bazlı ödemelerin ton bazına çevrilmiş hali. Ama fiilen böyle bir ödeme yapılmayacak. Özetle: 2.520 TL’lik ton başı destek, çiftçinin cebine doğrudan girmeyecek. Dolayısıyla ürününü satarken “fatura keseyim, bu desteği almak için belge hazırlayayım” gibi bir telaşa da gerek yok. Bu paranın yerine geçecek destekler, dekar başına ödenecek.
YENİ MODELDE KİM NE KADAR DESTEK ALACAK?
Yeni sistemin destek kalemlerini netleştirelim. Üç ana başlıkta çiftçiye ödeme yapılacak:
Temel Destek (Dekar başına 317 TL):
Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıtlı olan herkes alabilecek.
Yani tarlanızı kaydettirdiyseniz bu destek cepte.
Planlı Üretim Desteği (Dekar başına 317 TL):
Eğer bulunduğunuz bölge (ilçe bazında belirlenen havzalar) Tarım Bakanlığı tarafından buğday ve arpa için desteklenen bölgelerden biriyse, bu parayı da alırsınız.
Ama eğer yaşadığınız yerde bu ürünler destek kapsamı dışındaysa, sadece temel desteği alırsınız.
Sertifikalı Tohum Kullanım Desteği (Dekar başına 122 TL):
Eğer ekimde sertifikalı tohum kullandıysanız, bunu fatura ve gerekirse analiz raporuyla belgelerseniz bu destek de sizin.
Ancak Türkiye’de bu tohumların kullanım oranı yalnızca %25-30 civarında. Yani herkes bu desteği alamayacak.
TOPLAM DESTEK NE OLUR?
Sadece temel destek + planlı üretim desteği: 317 + 317 = 634 TL/dekar
Bunlara ek olarak sertifikalı tohum desteği de alırsanız: 634 + 122 = 756 TL/dekar
Bu noktada çiftçinin cebine ton başına 2.520 TL gibi bir rakamın girmeyeceği bir kez daha netleşmiş oluyor. Çünkü ödeme ton üzerinden değil, tamamen ekili alan üzerinden yapılıyor.
DESTEK PARALARI NE ZAMAN ÖDENECEK?
En çok merak edilen sorulardan biri de bu: Bu paralar ne zaman yatacak?
Ali Ekber Yıldırım’ın aktardığına göre, 2024 yılının destek ödemeleri daha yeni yatırılıyor. Bu da demek oluyor ki 2025’te ektiğiniz buğday ya da arpanın desteğini 2026’nın Mayıs-Haziran gibi alabileceksiniz.
Bu gecikme çiftçinin nakit akışını planlamasını da zorlaştırıyor. Özellikle gübre, mazot gibi temel girdilere mevsim başında peşin ödeme yapan üretici için bu desteklerin bir yıl sonra gelmesi ciddi bir finansman sıkıntısı yaratabiliyor.
MAKARNALIK BUĞDAY ÜRETİCİSİ İÇİN HAYAL KIRIKLIĞI: 750 TL ZARAR
Yeni destek sisteminde gözden kaçmaması gereken bir detay da şu: Bu yıl makarnalık ve ekmeklik buğday aynı fiyattan alınıyor. Oysa geçmiş yıllarda makarnalık buğday her zaman ekmeklikten daha yüksek fiyatlıydı. 2023 ve 2024 yıllarında bu fark ton başına yaklaşık 750 TL idi.
Bu sene bu fark ortadan kalktı. Yani makarnalık buğday eken üretici, aslında aynı emeğiyle daha az kazanmış oldu. Bu da devletin destekleme politikasında ürün kalitesi farkını yeterince gözetmediğini gösteriyor.
SONUÇ: ÇİFTÇİ İÇİN DESTEK VAR AMA NETLİK YOK
Yeni modelde bazı olumlu yanlar elbette var:
+ Bürokrasi azaltılıyor,
+Ürün satışı sırasında belge derdi olmadan ödeme alınabilecek,
+Kayıt dışı üretimle mücadele kolaylaşabilir.
Ancak öte yandan:
- Verimlilik teşvik edilmiyor,
- Ürün bazında fiyat adaleti sağlanamıyor,
- Sertifikalı tohum desteğinden sadece az sayıda çiftçi yararlanabiliyor,
- Ödemeler çok geç yapılıyor.
Sonuç olarak, çiftçi için hem yeni fırsatlar hem de yeni soru işaretleri doğuran bir modelle karşı karşıyayız. Bu sistemin hakkıyla işlemesi için bakanlığın sadece ödeme yapmakla kalmayıp, üreticiyi bilgilendirmesi, yönlendirmesi ve sahada karşılaşılan sorunlara kulak vermesi gerekiyor. Aksi halde destek var ama çiftçinin aklı hâlâ tarlasında değil, kafasındaki soru işaretlerinde kalmaya devam edecek.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar
[email protected]