Çalışma hayatında ücretsiz izin mevzuu bazı sorunlar yaratmakta. Çünkü ücretsiz izin süresince adından da belli olduğu gibi iş görme edimi gerçekleşmediği için ücrette ödenmiyor. Ücretsiz izin süresi Kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmıyor… Çalışan açısından hak düşürücü sebepler ortaya çıkabildiği gibi işverenin iş akışı aksayabiliyor.
Ücretsiz izin konusu 4857 sayılı iş kanununda açıkça yer alan bir konu değildir. Kanun’un 56. ve 74. Maddesindeki durumlarda ücretsiz izin kullandırılması zorunlu olup diğer hallerde tarafların rızası ile ortaya çıkan bir izin türüdür.
Ücretsiz izin, iş sözleşmesinde esaslı değişiklik yapan ve yazılı yapılması gereken bir uygulamadır. (4857/22. Madde)
ÜCRETSİZ İZİN KULLANDIRILMASI YASAL DAYANAK
Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. (4857/56. Madde)
Doğum yapan kadın işçiye, İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. (4857/74. madde )
Kanunda ücretsiz izin ile ilgili emredici hükümler iki konu ile sınırlıdır. Başkaca ücretsiz izin ile ilgili hüküm yer almamaktadır.
İŞVEREN ÇALIŞANLARINI ÜCRETSİZ İZNE ÇIKMAYA ZORLAYAMAZ
İşveren çalışanlarının rızasını almadan çalışanlarını ücretsiz izne çıkmaya zorlayamaz. Çalışanların rızasını almak zorunda. Şayet işveren çalışanların rızasını almadan zorla ücretsiz izin kullandırma cihetine gidere ise çalışan iş sözleşmesini tek taraflı fesih edip tazminat haklarını alabilir.
Nitekim YARGITAY 9. HD. E.31333 K.33412/2008 ”sayılı kararı …Belirtilen deliller birlikte değerlendirildiğinde; kökleşmiş içtihatlarımıza göre işverenin işçiye ücretsiz izin vermesi fesih niteliğindedir. Ücretsiz izne çıkarılan davacı işçinin bir başka yerde iş bulması bu somut hukuki olguyu değiştirmez.” şeklindedir.
ÇALIŞANDA KENDİ İSTEĞİNE GÖRE ÜCRETSİZ İZİN KULLANAMAZ
Çalışanlarında bazı nedenler ile hatta kendilerince haklı oldukları durumlar olsa bile kendilerine tanınan yasal izinler dışında ücretsiz izin kullanamazlar. Ücretsiz izin kullanmak için mutlaka işverenin onayını almak zorundalar.
İşvereninin onayını almadan ücretsiz izin yapan çalışanın iş sözleşmesini işveren haklı nedenle fesih edebilir. Deneme süresi sonrasında yapılacak bu eylem sonucunda çalışan işverene ihbar tazminatı ödemek zorunda kalabilir.
Çalışan, işverenden ücretsiz izne muvafakat ettiğine dair yazılı onayı mutlaka almalı. Aksi halde işe devamsızlıktan dolayı işten atılabilir.
YARGITAY 9. HD. E.12406 K.33449/2006 “…. işverenin davacının ücretsiz izin isteğini kabul ettiğine dair yazılı bir belge bulunmadığı gibi tanıklarda bu hususta yeterli bilgi vermemişlerdir. Davacı (işçi) kendisine ücretsiz izin verildiğini kanıtlayabilmiş değildir. Davacının işe devamsızlığı tartışmasızdır. İzin talebi dışında haklı bir nedenle işe devam edemediğini iddia edip kanıtlayabilmiş değildir. Açıklanan nedenlerle davacının izinsiz ve mazeretsiz olarak işyerini terk ettiği anlaşıldığından ihbar ve kıdem tazminatı isteklerinin reddi gerekir.” demiştir.
SONUÇ OLARAK; Ücretsiz izin çalışan ile işveren arasında iyi niyet kuralları ve karşılıklı rıza üzerine ortaya çıkan bir izin türüdür. Karşılıklı rıza olmalı ve taraflar iş sözleşmesinde esaslı değişiklik sayılan izni yazılı olarak talep etmeli, yazılı onay almalı.
Atasözü “Söz uçar yazı kalır”…
